„Wielki Gatsby”

„Wielkiego Gatsby’ego” Francisa Scotta Fitzgeralda czytałam ostatni raz w liceum, jakieś osiemnaście lat temu. Była to pożółkła książka z biblioteczki rodziców, w tłumaczeniu Ariadny Demkowskiej. Tej wiosny postanowiłam do niej wrócić, nie ze względu na ekranizację  Baz’a Luhrmann’a, ale gównie po to, żeby przeczytać nowy przekład Jacka Dehnela.

Książka weszła już do kanonu klasyki literatury. Lata 20te XX wieku. Letni Nowy Jork - „jest w nim coś niebywale zmysłowego” [151]. W tle saksofon i jazz. Kobiece sukienki stały się krótsze i zdjęto gorsety. Prohibicja. Gangsterskie i mafijne porachunki. Jay Gatsby, uosobienie „amerykańskiego snu”. Zdeterminowany, konsekwentny i uparty. Weteran wojenny. Postać od pierwszych stron książki bardzo tajemnicza. Mieszkaniec West Egg, mniej nobliwej części Long Island, organizuje powszechnie znane, bajeczne przyjęcia, które wspomina się cały tydzień, aby w kolejny weekend znowu w nich uczestniczyć. „Jestem przekonany, że kiedy po raz pierwszy wybrałem się do Gatsb’yego, byłem jednym z nielicznych gości, którzy zostali faktycznie zaproszeni”. Tam nie zapraszano - po prostu się przychodziło”. [52] Krążą o nim najrozmaitsze historie, głównie o tym, jak zdobył pokaźną fortunę, ale grubość jego portfela rekompensuje wszystkie niewiadome. Tymczasem sam Gatsby, próbuje odzyskać dawną miłość. Piękną, Daisy... niestety mężatkę. Cały ten blichtr i splendor ma zwrócić jej uwagę. Idealizm i marzycielskość Gatsby’ego, sprawiają, że dla ukochanej gotowy jest na każdy, nawet najzuchwalszy krok. I tak też się stanie ... poświęci dosłownie wszystko. Jest coś tkliwego i romantycznego w tej miłości, szczególnie, że poznajemy ją z pespektywy mężczyzny. Mężczyzny prawdziwie zakochanego, ale samotnego. Człowieka, który zdaje się mieć wszystko, a tak naprawdę nie ma nic.

Fabuła nie jest tu najważniejsza - kolejna historia potwierdzająca, że pieniądze szczęścia nie dają, opowiedziana nieco inaczej. Niezwykły styl Fitzgeralda i jego „leniwe” pisanie kapitalnie oddaje atmosferę tamtego lata. Dekadencja, rozpusta ludzi epoki, wręcz emanują z kart powieści. Historię Gastby’ego opowiada narrator Nick Corrnay. Robi to inteligentnie i dowcipnie. W chwili tragedii zachowanie ludzi budzi w nim obrzydzenie, a zarazem współczucie. Oburza go hipokryzja, zakłamanie, egoizm oraz płytkie przywiązanie do wystawnego trybu życia. Wszędzie wkrada się kłamstwo i małostkowość. Fitzgerald wprowadza niezwykłe szczegóły tamtej epoki, przybliżając tym samym czytelnikowi owe czasy, społeczeństwo i miejsca. To wyciągnie ręki w geście zaproszenia. Możemy stać się uczestnikami tamtych wydarzeń, zaangażować się emocjonalnie, opowiedzieć się po czyjejś stronie. Patrząc z perspektywy czasu, tekst kieruje nas na poszukiwanie odpowiedzi na odwieczne pytania: jak żyję? kim jestem? dokąd właściwie idę?

Tłumaczenie Dehnela nadaje tekstowi świeżość i przybliża go współczesnemu czytelnikowi. Jest bardziej śmiałe i wierniejsze oryginałowi. Możemy delektować się tym, co jest namocniejszą stroną tego utworu - warstwą językową - śmiałymi metaforami, odważnym prowadzeniem narracji, nowatorskim sposobem budowania postaci. Wprowadzenie przypisów wyjaśniających wiele gier słownych, czy też skojarzeń, pozwala zanurzyć się w tekście „dzikszym, trudniejszym do przyswojenia”[219]. Majstersztyk!

F. Scott Fitzgerald, “Wielki Gatsby”, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2013