Książki są niebezpieczne: listopada 2018

„Myślałem, że moja żona będzie jak to żebro Adama, z którego jak wierzą chrześcijanie podochodzi kobieta: niezbędna, ale niewidoczna” - stwierdza osiemdziesięcioletni lekarz, będąc w agonii swych ostatnich dni, gdzieś na Mauritiusie. Trawi go rak, mimo to nie czuje pokory, na żalu, nie sili się na przeprosiny. Nie ma w nim nic z konającego Artemia Cruz, żadnego gorzkiego podsumowania własnego losu, żadnego rozrachunku niespełnionych obietnic. Obu łączy pewność siebie i zuchwałość, jednak Doktor pławi się w miazmatach swoich moralnych ocen opiekującej się nim córki i wnuczki i wspomnieniach zmarłej żony. Pozostaje wobec nich tak samo zimny i bezduszny jak zawsze. Bez empatii, bez miłości, bezwzględnie wymagający. Oto człowiek hybryda, samozwańczy Bóg i bezwzględny potwór w jednym. Pozbawiony boskich przymiotów miłosierdzia, sprawiedliwości, a przepełniony nienawiścią, pazernością i sadyzmem.

Ta książką to jego monolog, wyznanie czynów kategoryzowanych w hierarchii jako usprawiedliwionych i sprawiedliwych. Przypalony trzy razy z rzędu obiad zasługuje na uderzanie twarzą żony o stół, albo wylanie gorącego żarcia na ciało. Zajmowanie się noworodkiem i zaniedbywanie domu woła o cięcie skalpelem piersi. Nie widzi zmęczenia, a brak szacunku, wywyższanie się kobiety z wyższej kasty. Silna pięść, wulgarny język jako strażnicy urojonego porządku, tradycyjnego patriarchalnego status quo, który prowadzi nasz świat ku wiecznej chwale. Trzy pokolenia kobiet: żona, córka i wnuczka, zredukowane do roli pomywaczek, opiekunek i worków do bicia. Ich radość życia, apetyt na szczęścia, czy naturalna zmysłowość stanowią wroga uległości i bierności. W umyśle Doktora są niczym zwierzęta, choć zwierzętom lekarz okazuje gdzieniegdzie skrawki empatii.

Ananda Devi to pisarka maurytyjska, której rozwój twórczości przypadał w okresie ekspansji nurtów postkolonialnych i feministycznych. Urodzona na Mauritiusie, studiująca w Londynie, osiadła na kilka lat w Brazzaville, aby w ostateczności przenieść się na granicę szwajcarsko-francuską. Od małego przyzwyczajona do koegzystencji w zróżnicowanym etnicznie i językowo społeczeństwie, skupiła się na odmiennościach, na ograniczeniach tych odmienności, na kobiecości i jej wyzwaniach.

Książka "Zielone sari" dojrzewała piętnaście lat do druku, napisana najpierw z perspektywy kobiecej wydała się zbyt krucha, w ustach mężczyzny-narratora opowieść nabrała odpowiedniego wydźwięku. Ta powieść to fantastyczna literatura, niczym poezja ciężka do streszczenia. Przeraża okrucieństwem myślenia, kategoryzacją i antyhumanizmem. Wypełniona językiem brutalnie szczerej mizoginii, niechęci kobiecemu istnieniu poza patriarchalnym schematem. To psychologiczna eksploracja mózgu i zachowania potwora, którego nie sposób rozgrzeszyć, polubić, pokusić się o zrozumienie. Z bestialską szczerością i poetycką natarczywością Devi relacjonuje historię wielopokoleniowego uwięzienia.

Ananda Devi „Zielone sari” Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk 2018

Za książkę dziękuję Wydawnictwu w Podwórku

No komentarze

Gdyby Lewandowski postanowił nagle zostać baletnicą, świat z pewnością by zwariował, pisałyby o tym wszystkie gazety, analizom nie byłoby końca. A co zrobi świat kiedy autor głośnego i rewelacyjnego „Lśnij morze Edenu”, Andrés Ibáñez splądruje Ursule le Guin i Tolkiena? Z pewnością w większości tego nie zauważy.

Tymczasem Ibáñez, niesiony inspiracjami i zapożyczeniami (do których przyznaje się w podziękowaniach na końcu książki) przenosi nas w świat średniowiecznej bajki, do Inglundu. Maluje mapy i lądy wyobrażone, gdzie hasają bohaterowie, księżniczki, druidzi, czarownice z kaczymi stopami, karły i krasnoludy. Fantazja to tak plastyczna, tak poetycka, tak wspaniale grająca metaforami, że czytając ten popis języka i wyobraźni, doświadczamy różnych zapachów, tekstur wyrastających z nieskończonych detali. Choć fantastyka na modłę średniowieczną, wydaje się bardzo zdyscyplinowanym gatunkiem, Ibáňez nie podchodzi do niego ortodoksyjnie. Podrzuca czytelnikowi świetlne obiekty latające, niepewność płciową tytułowej księżnej, wycofanych i ciekawych prawdy o świecie magów. Przyznaję, niezbyt to nowatorski eklektyzm, ale przecież pisarstwo Ibáñeza to śmiałe czerpanie ze spuścimy innych.

Najpierw poznajemy Hjalmara, drugiego syna Króla Wiatru Rothara. Bycie drugim w rodzinach królewskich nie nobilituje, raczej skazuje na odgrywanie tła, pilnowania kolejki do tronu z coraz odleglejszym numerem. Hjalmar wymarzył sobie przyszłość u boku rycerzy, Kawalerów Krwi, tymczasem los zadrwił z niego i zawiódł do kuchni. Jako sługa niewolny w krainie króla Urbana mógł jedynie liczyć na karę chłosty w razie porzucenia pracy. Był jednak na tyle arogancki i uparty, że zwrócił na siebie uwagę pewnego maga i razem z dwoma innymi uczniami: Grandiotem i Księżną Pasquis został praktykantem u Saamsara z Olden (Wytatuowanego). To właśnie inicjacja i rozwój świadomości magicznej, umiejętności wcielania się w zwierzęce ciała (majstersztyk!), dostrzegania potęgi i siły natury są tematami przewodnimi tej powieści. Bohaterowie funkcjonują w świecie smaganym wojnami i walkami o prymat, w świecie, w którym akceptuje się władzę dość pasywnie i poddaje jej całkowicie. Świat gdzie Święty Graal został odnaleziony, budzą się wulkany i smoki kochające złoto. Ibáñeza komponuje alegorię współczesności, opisując jednocześnie delikatną historię jako kontrapunkt dla targającego powieścią pesymizmu i okrucieństwa.

Mimo mojego zachwytu nad językiem autora, nie jest to książka idealna. Być może w zamyśle autora książka miała być dłuższa? Pierwsza część porywa głównym wątkiem, który zupełnie ginie w dwóch kolejnych. Jest zbyt wielu bohaterów, zbyt wiele pobocznych motywów, które urywają się niespodziewanie lub po prostu giną w tłumie, przez co czujemy się trochę jak w samolocie przedzierającym się przez dziury powietrzne.